अष्टावक्र गीता
«
श्लोक १
अष्टावक्र उवाच
विहाय वैरिणं काममर्थं चानर्थसङ्कुलम् ।
धर्ममप्येतयोर्हेतुं सर्वत्रानादरं कुरु ॥ १०-१॥
अष्टावक्र भन्नुहुन्छ – ‘हे जनक ! सम्पूर्ण अनर्थहरुको मूल ‘अर्थ’ धन–सम्पतिलाई र ज्ञानको शत्रुरुप ‘काम’लाई पनि कारकतत्वसहित त्यागिदेऊ । अर्थात कारणरुप धर्मसहित त्याग गर किनभने ज्ञान र मुक्तिका बाधक तिनै हुन् ।'
श्लोक २
स्वप्नेन्द्रजालवत् पश्य दिनानि त्रीणि पञ्च वा ।
मित्रक्षेत्रधनागारदारदायादिसम्पदः ॥ १०-२॥
स्त्री, पुत्र, धन, मित्र, क्षेत्र आदि भोगका जे–जति वस्तु वा साधनहरु छन्, ती सबै तीन–पाँच दिनमा नष्ट हुन्छन् भनेर जान । अतः तिनीहरुप्रतिको ममता त्याग गर्नु उत्तम छ ।
श्लोक ३
यत्र यत्र भवेत्तृष्णा संसारं विद्धि तत्र वै ।
प्रौढवैराग्यमाश्रित्य वीततृष्णः सुखी भव ॥ १०-३॥
जहाँ जहाँ आसक्ति हुन्छ, त्यसलाई नै संसार भनेर जान । यसप्रकार परिपक्व वैराग्यको आश्रममा तृष्णारहित भएर सुखी होऊ ।
श्लोक ४
तृष्णामात्रात्मको बन्धस्तन्नाशो मोक्ष उच्यते ।
भवासंसक्तिमात्रेण प्राप्तितुष्टिर्मुहुर्मुहुः ॥ १०-४॥
तृष्णा(कामना) मात्र स्वयंको बन्धन हो र तृष्णाको त्याग नै मोक्ष मानिन्छ । संसारको अनासक्तिले नै निरन्तर आनन्द प्राप्त हुन्छ ।
श्लोक ५
त्वमेकश्चेतनः शुद्धो जडं विश्वमसत्तथा ।
अविद्यापि न किञ्चित्सा का बुभुत्सा तथापि ते ॥ १०-५॥
यस संसारमा आत्मा, जगत र अज्ञान यी तीन वस्तु मात्र छन् । तिमी एक अद्वितीय, चेतन र शुद्ध आत्मा हौ तथा यो जगत अचेतन र असत्य हो । तिमीमा अज्ञानको लेश मात्र पनि छैन र चैतन्यस्वरुप आत्मालाई जान्ने तृष्णारुपी बन्धन पनि हुँदैन ।
श्लोक ६
राज्यं सुताः कलत्राणि शरीराणि सुखानि च ।
संसक्तस्यापि नष्टानि तव जन्मनि जन्मनि ॥ १०-६॥
पूर्व जन्ममा असङ्ख्य तिमीले पुत्र, स्त्री, शरीर र सुखको निम्ति भौँतारियौ र आशक्ति पैदा गर्यौ । तिम्रो आसक्ति भए पनि ति सबै नाश भए र अहिले तिमीलाई ती कुनै याद छैनन् ।
श्लोक ७
अलमर्थेन कामेन सुकृतेनापि कर्मणा ।
एभ्यः संसारकान्तारे न विश्रान्तमभून् मनः ॥ १०-७॥
असिमित धन, इच्छाहरु र शुभ कर्महरुद्वारा पनि यस संसाररुपी मायाबाट मनलाई शान्ति कहिल्यै मिलेन ।
श्लोक ८
कृतं न कति जन्मानि कायेन मनसा गिरा ।
दुःखमायासदं कर्म तदद्याप्युपरम्यताम् ॥ १०-८॥
हे शिष्य ! जन्मजन्मका कर्मको फल शरीर, मन तथा वाणीबाट भोग्दै र चक्रमा भ्रमण गर्दै आएका छौ । तर पनि कहिल्यै सुखशान्ति मिल्न सकेन । त्यसकारण यी सबै कर्मबाट विरक्त भई जीवनमुक्तिको सुख प्राप्त गर ।
«
१
२
३
४
५
६
७
८
